Het Overtom Schaakcomputer-museum

Overzicht

1. Het begin

De grondslag voor de collectie werd gelegd op 26 mei 1979, toen ik mijn eerste schaakcomputer kocht bij de Bijenkorf in Amsterdam: de Chess Champion Mk 1. Hij zag er niet echt uit als iets om mee te schaken. Het apparaat kostte maar liefst 250 (nauwelijks gedevalueerde) guldens, maar al spoedig bleek dat ik een van de allerzwakste schaakcomputers had gekocht die ooit zijn geproduceerd. Het apparaat was bereid de meest wonderlijke zetten te doen (bijvoorbeeld 1. e2-d3).

In maart 1980 beschreef Tim Krabbé een uitzonderlijk korte partij die hij met dit toestel had gespeeld:

Tim Krabbé - Chess Champion Mk I
1. Dd1xh8 Pg8-f6 (het paard stond aangevallen) 2. Pb1xg7+ mat!

partij Tim Krabbé - Chess Champion Mk I

Sinds 1979 zijn er veel schaakcomputers aan de collectie toegevoegd. Maar met geen ervan heb ik zoveel tijd verspild als met dit primitieve toestel. Helaas werd steeds duidelijker dat van dit elektronisch brein geen geniale schaakpartijen te verwachten waren. Soms hoopte ik - tegen beter weten in - dat de machine misschien toch een echt slimme zet zou doen. Dan liet ik hem de hele nacht nadenken ... om de volgende ochtend weer een teleurstellende zet van zijn display te moeten aflezen.

Toch zijn schaakcomputers mij blijven boeien. De tweede die ik kocht had een extra menselijk trekje: hij had een stem. Het gaf een extra dimensie aan een overwinning om hem een schaakpartij te horen besluiten met een droefgeestig klinkend 'I lose'.

chessclub Schaakcomputers bleken ook prettiger dan menselijke tegenstanders: ze bliezen geen rook in je gezicht, maakten geen onsmakelijke geluiden noch waren ze behept met andere stuitende eigenschappen waarmee bezoekers van schaakclubs hun tegenstander soms menen te moeten intimideren.

Later voegde ik steeds nieuwe apparaten aan de collectie toe, wat me de kans gaf met steeds weer andere tegenstanders te schaken. Een kampioen hebben ze me echter nooit gemaakt.

2. De collectie

Op dit moment bestaat de collectie uit 411 schaakcomputers, waarvan 185 reisapparaten.

Het oudste exemplaar van de collectie is de Chess Challenger 1 genoemd naar het feit dat hij slechts één speelniveau bezit). Deze computer dateert van maart 1977. Het was de eerste schaakcomputer die in de winkel te koop was. Hij vertoonde zulke ernstige gebreken, dat de kopers na enige maanden hun exemplaar konden omruilen tegen de Chess Challenger 3.

Voor de titel van meest spectaculaire computer komen een aantal kandidaten in aanmerking. In de eerste plaats zijn er computers die hun eigen stukken bewegen. De oudste daarvan is Milton, een computer die in 1983 is gemaakt door speelgoed-fabrikant MB. Dit apparaat verplaatst zijn eigen stukken met behulp van een elektromagneet die onder het bord bewogen wordt.

In 2007 heeft de firma Excalibur heeft een vergelijkbaar apparaat geproduceerd onder de naam Phantom Force. Een filmpje waarin deze machine figureert is hier te zien.

In 1982 bracht fabrikant Novag de Robot Adversary uit, een computer die zijn stukken verplaatste met een robot-arm. Er zijn maar heel weinig werkende exemplaren over. Als er wel eens een op eBay verschijnt, brengt die dan ook forse bedragen op. Tot 2008 is het niet gelukt om deze computer voor de Overtom Collectie te bemachtigen. In dat jaar kwam Novag echter met een re-make van dit apparaat, de 2Robot, die minder prijzig was. Inmiddels is een exemplaar aan de collectie toegevoegd.

Een andere spectaculaire computer is de Lexibook Chessman FX Elite. Deze verandert een schaakpartij in een soort lichtshow. Een mede-verzamelaar merkte op dat Lexibook Disco een passender naam geweest zou zijn. Een kort filmpje is hier te zien. In dit filmpje wordt de computer aangezet, wordt gekozen voor New Game. Hierna verschijnen de letters Y en N en Yes wordt bevestigd. Ten slotte wordt en de computer weer uitgezet.

Het derde exemplaar is Disney Magic Castle, een computer die in 1988 werd vervaardigd door Novag in opdracht van the Walt Disney Company. Het verhaal gaat dat de programmeur zijn eerste programma moest afzwakken zodat het voor kleine kinderen niet al te moeilijk te verslaan zou zijn -- de enige schaakcomputer die opzettelijk zwakker gemaakt is!

Ten slotte het sterkste exemplaar. Een Nederlandse computer, die zijn eigen stukken herkent is de TASC R30, die met zijn Elo-rating van 2356 alleen te verslaan is door de allersterkste schakers.

Niet-bestaande TASC-computers zijn al enige malen op eBay aangeboden door zwendelaars. Een speciale pagina hierover is hier te vinden.

3. Aanwinsten

De laatste aanwinsten van het museum zijn:

  • Fidelity Silver Bullet
  • Scisys Mark VI
  • Schneider Pocket Chess
  • Excalibur Einstein Touch Chess
  • Hybrid Chess, model 808

4. Rangschikking

De collectie is verdeeld in acht groepen: zeven grote fabrikanten en een restgroep. Binnen deze groepen staan ze alfabetisch gerangschikt.

CXG, ook bekend als Newcrest Technology. Deze fabrikant heeft een aantal fraaie apparaten geproduceerd, niet in de laatste plaats dankzij Frans Morsch, de Nederlandse programmeur van het roemruchte schaakprogramma Fritz. Helaas heeft deze fabrikant begin van de 90er jaren de productie gestaakt.

Excalibur, opgericht in 1992 door Shane Samole, de zoon van Sid Samole, die Fidelity (zie hierna) heeft opgericht. De technische afdeling van Excalibur wordt geleid door Ron Nelson, die de Chess Challengers geprogrammeerd heeft.

Fidelity Electronics, die de fraaie Chess Challengers heeft geproduceerd. In 1989 is de fabriek overgenomen door Hegener & Glaser, de makers van de Mephisto-computers.

Novag, die al van ouds degelijke no-nonsense machines maakt. Novag heeft een uitgebreide reeks schaakcomputers gemaakt voor beginners, maar ook sterkere machines als de Sapphire en Obsidian. Zoals te lezen op de site van Mike Watters, hebben de oprichters van Novag en Scisys aanvankelijk samengewerkt.

Mephisto heeft er altijd naar gestreefd heel sterke machines te maken. Toch kun je je afvragen hoeveel mensen een apparaat willen kopen waar ze nooit van zullen winnen. Mephisto is inmiddels overgenomen door Saitek.

Scisys produceert al jaren een groot assortiment van voornamelijk niet al te dure machines. Ook onder hun huidige naam (Saitek) produceren ze een uitgebreid assortiment. In 1994 nam Saitek Mephisto schaakcomputers over.

De meeste schaakcomputers van Tandy (Radio Shack) zijn vervaardigd door Scisys/Saitek. De collectie van Tandy is echter zo groot dat deze hier als een afzonderlijk merk wordt gepresenteerd.

Ten slotte heeft het museum computers van merken als Krypton, Lexibook, Millennium, Orion, Tiger en andere. Deze staan gegroepeerd onder de naam Diversen.

5. Nawoord

Veel informatie is ontleend aan de Duitse site Schachcomputer.info.

Enige informatie over bouwjaren is overgenomen van de TimeLine die te zien is op Chess Computer UK. Als u trouwens geïnteresseerd bent in de ontwikkeling van schaakcomputers in Engeland, raad ik u aan hier te klikken.

Verder mijn dank aan Hein Veldhuis, de Tilburgse schaakcomputer-expert en mede-verzamelaar, van wie een aantal gegevens afkomstig is.

Ten slotte wil ik graag de PC Dokter aan de Overtoom bedanken voor hun goede technische adviezen.

* * *

Mocht u een bijzondere schaakcomputer bezitten die u toch niet gebruikt, aarzel dan niet om contact op te nemen met het museum (klik).

* * *

Klik hier om naar de collectie te gaan.

* * *

Om te zien hoe de bestanden van het museum gemaakt worden, klik hier.